Of İsminin Kökeni ve Tarihsel Süreci Üzerine Bir Araştırma
Özet
Bu çalışma, Karadeniz Bölgesi’nin önemli yerleşimlerinden biri olan Of ilçesinin tarihsel geçmişi ve isim kökenine dair çeşitli teorileri incelemeyi amaçlamaktadır. Antik dönemden Osmanlı dönemine kadar uzanan süreçte Of’un tarihsel rolü ele alınmış, adının kökenine dair hem Türkçe hem de Yunanca temelli etimolojik yaklaşımlar tartışılmıştır. Bulgular, Türkçe kökenli açıklamaların tarihsel ve kültürel bağlamda daha güçlü bir olasılık sunduğunu göstermektedir.
Giriş
Karadeniz kıyısında yer alan Of, tarih boyunca farklı uygarlıkların etkisinde kalmış, hem stratejik hem de ekonomik açıdan önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Ancak, isminin kökeni hakkındaki belirsizlikler bu tarihsel önemin gölgesinde kalmıştır. Bu araştırmada hem bölgenin siyasi geçmişi incelenmiş hem de isminin etimolojik temelleri ele alınmıştır.
1. Antik Çağlardan Osmanlı’ya Of’un Tarihi
Of’un tarihi, M.Ö. 7. yüzyıla kadar uzanmakta olup, Miletoslu denizciler tarafından kurulan kolonilerden biri olduğu tahmin edilmektedir. İ.Ö. 312 yılında Pontos Krallığı topraklarına katılan Of, Pontos’un Roma tarafından yıkılmasının ardından Bizans egemenliğine girmiştir. 13. yüzyılda kurulan Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde ise bölge önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir.
Of, bu dönemde Cenevizliler ile Trabzonlular arasında sık sık el değiştirmiş, Karadeniz ticaret yollarının merkezi konumlarından biri olmuştur. Nihayetinde, Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılında gerçekleştirdiği Trabzon Seferi ile birlikte bölge kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
2. Osmanlı Dönemi ve Of’un Sosyoekonomik Yapısı
Tanzimat sonrası dönemde yazılan kaynaklarda, Of’un Trabzon Vilayeti Lazistan Sancağı’na bağlı bir kaza olduğu belirtilmektedir. Tanzimat dönemi müelliflerinden Şemsettin Sami, Of’un 60.000 nüfuslu bir kaza olduğunu ve 100’ün üzerinde köyü ile dikkat çektiğini ifade etmiştir. Ali Cevat da bölgenin tahıl, meyve, fındık ve ceviz üretiminde önemli bir yere sahip olduğunu vurgulamıştır.
3. I. Dünya Savaşı ve Of’un İşgali
I. Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı Genelkurmayı'nın Çanakkale Cephesi’ndeki birlikleri Doğu Anadolu’ya kaydırma kararı, Karadeniz kıyılarını savunmasız bırakmıştır. Bu durumdan yararlanan Rus Ordusu, 15 Mart 1916 tarihinde Of’u işgal etmiştir. İlçe, yaklaşık iki yıl süren bu işgal döneminde, Rus birliklerinin yanı sıra ayrılıkçı Ermeni grupların da etkisine girmiştir. 28 Şubat 1918 tarihinde Türk birliklerinin bölgeyi geri almasıyla Of yeniden Türk hâkimiyetine girmiştir.
4. Of İsminin Etimolojik İncelemesi
Of isminin kökeni konusunda tarihçiler ve dilbilimciler arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Bunlar dört ana grupta toplanabilir:
4.1. Türkçe Kökenli Teori
Bazı araştırmacılara göre “Of” ismi, Kuman-Kıpçak Türkleri arasında kullanılan ve “vatanı hiddetle korumak” anlamına gelen “OFSİN” kelimesinden türemiştir. Zamanla bu kelime halk ağzında sadeleşerek "Of" biçimini almış olabilir.
4.2. Yunanca Kökenli Teori
Bir diğer teori, Yunanca “Ofis (ὄφις)” kelimesine dayanır. Bu kelime “yılan, kıvrım” anlamına gelmekte olup, bölgenin çok dönemeçli, inişli çıkışlı yollarını temsil ettiği ileri sürülmektedir.
4.3. Sulaklı Deresi ve Oymak Adı Teorisi
İlçenin en büyük akarsuyu olan Sulaklı Deresi, tarihsel olarak bölgeyle özdeşleşmiştir. Bazı araştırmalar, Sulaklı adının Özbek Türklerinde bir oymak adı olarak kullanıldığını, bu durumun bölgenin etnik kökeniyle ilişkili olabileceğini savunmaktadır.
4.4. Of = Silah Teorisi
Son olarak, bazı kaynaklarda "Of" kelimesinin eski Türkçede "silah" anlamına geldiği ileri sürülmektedir12. Bu anlam, bölgenin tarihsel olarak mücadeleci kimliğiyle örtüşmektedir.
Sonuç
Of ilçesinin tarihi, farklı medeniyetlerin iz bıraktığı, stratejik ve kültürel bakımdan zengin bir geçmişe işaret etmektedir. İsminin kökeni tam olarak kesinlik kazanmasa da, tarihsel veriler ışığında Türkçe kökenli açıklamaların, özellikle “OFSİN” ve “silah” temelli yaklaşımların, daha güçlü ihtimaller sunduğu değerlendirilmektedir. Of’un tarihsel ve kültürel mirası, bu tartışmaların çok daha geniş bir araştırma alanına yayılması gerektiğini de göstermektedir.
Dipnotlar
Kaynakça
Ali Cevat. Trabzon Vilayeti Salnamesi. İstanbul, 1911.
Bryer, A. A. The Empire of Trebizond and the Pontos. London: Variorum Reprints, 1970.
Clauson, G. An Etymological Dictionary of Pre-Modern Turkish. Oxford: Clarendon Press, 1972.
Erdem, Y. H. Oğuz Boyları ve Yer Adları. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2003.
Erzen, A. Pontos Krallığı ve Kültürel Mirası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
Gömeç, S. Kıpçaklar ve Karadeniz'deki Türk Varlığı. İstanbul: Bilge Yayınları, 2001.
Kılıç, T. Karadeniz Kolonizasyonu ve Miletos. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2011.
Sami, Ş. Kamus-ül Âlâm. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1899.
Uzunçarşılı, İ. H. Osmanlı Tarihi, Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
Türk Tarih Kurumu. Milli Mücadele Kronolojisi. Ankara: TTK Yayınları, 1997.
ATASE Arşivi, Genelkurmay Başkanlığı Belgeleri.
