Of Belediyesinin Kuruluşu
1860’lardan itibaren hazırlanan nizamname ve talimatnamelere göre vilayet ve kaza merkezlerinde teşekkül etmeye başlayan belediyelerin kuruluş tarihlerini tespit etmek, son derece problemli bir husustur. Bu durum Of Belediyesi için de geçerlidir. Trabzon ve özellikle Of hakkında şimdiye kadar yazılanlar, Of Belediyesi’nin kuruluşu hakkında birbirini tutmayan tarihler vermektedir. Buna göre belediyenin kuruluşu hakkında verilen en erken tarih 1865 iken, bazı eserlerde 1874 veya 1878 yılı verilmektedir. Bu karışıklık o hale gelmiştir ki, bir eserin farklı sayfalarında Of Belediyesi’nin kuruluşu hakkında iki farklı tarih verilebilmektedir.
Belediyenin kuruluşu hakkında verilen tarihlerin herhangi bir belgeye dayanmadığı ve tahminden öteye gitmediği anlaşılmaktadır. Bizim bu çalışma kapsamında Of Belediyesi arşivinde yaptığımız araştırma sonucunda, belediyenin kuruluşu hakkında resmi bir belgeye ulaşılmıştır. Belediye Başkanı İsmail Saral’ın imzasını taşıyan ve Ankara’ya gönderilen bir belgede, belediyenin 1282 de teşekkül ettiği belirtilmektedir. Rumi 1282 yılının miladi karşılığı ise 1866/67’dir.
Ulaştığımız 1866/67 tarihinin dönemin diğer belgeleri ve gelişmeleri ile de uyumlu olduğu gözükmektedir. Şöyle ki, Türkiye’de belediyelerin kuruluşlarına dair ilk düzenlemeler, 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi’nde yer almıştı. Ardından çıkarılan bazı talimatnamelerle birlikte, bir taraftan vilayetler diğer taraftan belediye teşkilatları kurulmaya başlanmıştır. Bu dönemde kurulan belediyelerden birisi de Of Belediyesi’dir. Nitekim 1869 tarihli ilk vilayet salnamesinde Of Belediyesi’nden bahsedilmekte ve belediye başkanı, meclis üyeleri ve belediye katibinin ismi zikredilmektedir. Demek ki Of Belediyesi, bu ilk salnamenin yayınlanmasından daha önce kurulmuş ve meclisini oluşturmuştu.
İlk Belediye Başkanları ve Meclis Üyeleri
Yukarıda belirttiğimiz gibi, 1860’ların ortalarında taşra belediye meclislerinin nasıl oluşacağına dair bazı talimatnameler yayınlanmıştı. Bu talimatnamelere göre; belediye meclisleri bir reis ve altı azadan oluşacak; ayrıca bir mühendis ve memleket tabibi de mecliste görev yapacaktı. Meclisin başkanı atanmış olmakla birlikte, azalar arasında gayrimüslim temsilcilerin de bulunmasına dikkat edilecekti.
Of Belediyesi’nin tespit edebildiğimiz ilk belediye başkanı Abdurrahman Ağa’dır. Belediye Meclisi üyeleri ise Battal Ağa, Temel Ağa, Cevahir Reis, Yusuf Ağa, Dursun Ağa ve Kostantin Ağa’dır. Görüldüğü gibi belediye meclisi çoğunlukla Müslüman üyelerden oluşurken, bir de gayrimüslim meclis üyesi bulunmaktadır. Aynı tarihte belediye katibi olarak görev yapan kişi Şükrü Efendi’dir.
Abdurrahman Ağa bu görevini 1873 yılına kadar sürdürmüştür. Fakat bu süre içerisinde belediye meclisi üyeleri bakımından çeşitli değişiklikler olmuştur. 1871 yılında meclis üyeleri Temel Ağa, Cevahir Reis, Dursun Ağa ve Kostantin Ağa’dır. Bu durumda Battal ve Yusuf Ağalar meclis üyeleri arasında bulunmamaktadır. Bir sonraki yılda, yani 1872’de meclis üyeleri arasından birisinin ismi daha listeden düşmüştür. Buna göre Abdurrahman Ağa yönetimindeki Of belediye meclisinde Temel ve Dursun Ağalar ile Cevahir Reis üye olarak görev yapmaktadır. Şükrü Efendi ise aynen görevine devam etmektedir.
1873 yılına gelindiğinde Of Belediyesi’nin yönetiminde önemli değişiklikler olmuştur. Bu tarihte belediye başkanlığını Mal Müdürü Salih Efendi yapmaktadır. Böylece, tespit edebildiğimiz ilk belediye başkanı olan Abdurrahman Ağa, dört yıl veya daha fazla bu görevde kaldıktan sonra yerini Salih Efendi’ye bırakmıştır. Eski meclis üyelerinden ise sadece Temel Ağa ve Cevahir Ağa görevlerine devam etmektedir. Bu iki ismin yanında belediye meclisinin üçüncü üyesi olarak Lazari Ağa bulunmaktadır. Yani bu dönemde belediye meclisi, başkanın yanı sıra üç meclis üyesinden oluşmaktadır. Belediye Katibi ise Mehmed Kamil Efendi’dir.
Ertesi yıl, yani 1874’te belediye başkanlığına Mustafa Ağa getirilmiştir. Of Belediyesi’nin tespit edebildiğimiz üçüncü başkanı olan Mustafa Ağa, muhtemelen, Sarıalizade Büyük (Topal) Ömer Ağa’nın çocuklarından Hasan Ağa’nın oğludur. Belediye Katibi yine Mehmed Kamil Efendi’dir. Meclis üyelerinin ise henüz tespit edilmediği anlaşılmaktadır. Çünkü Salnamede meclis üyeleri kısmının karşısında “derdest-i teşkil” ifadesi vardır. Anladığımız kadarıyla, eski meclis üyelerinin çoğunun ölüm veya başka nedenlerle görevlerinden ayrılmaları üzerine, yeni belediye meclisinin oluşturulmasına karar verilmiştir. Takip eden üç yıl boyunca oluşturulamadığı ve sadece başkan olarak Mustafa Ağa’nın görevine devam ettiği anlaşılmaktadır.
Birkaç yıl boyunca oluşturulamayan yeni belediye meclisi, nihayet 1878’de teşkil edilmiştir. Bu dönemde yeni belediye başkanı Hacı Kasım Efendi’dir. Böylece, ilk belediye başkanları Abdurrahman Ağa, Mal Müdürü Salih Efendi ve Mustafa Ağa’dan sonra, dördüncü belediye başkanı Hacı Kasım Efendi olmuştur. Yeni belediye meclisinde ise Dursun Ağa, Temel Ağa ve Lazar Ağa görev yapmaktadır.
Ertesi yıl, yani 1879’da belediye meclisinde yeniden değişiklik yapılmıştır. Bu tarihte belediye başkanı Kamil Efendi, meclis üyeleri ise Temel ve Lazar Ağalardır.
1881’de Belediye Başkanı Sarıalizade Temel Ağa’dır. Kendisi Büyük Ömer Ağa’nın torunu ve daha önce belediye başkanlığı yapmış olan Mustafa Ağa’nın kardeşidir. Bu dönemde meclis üyeleri ise Ömer Ağa ve Halim Efendi’dir.
1888 tarihli Vilayet Salnamesi’ne göre Of Belediye Başkanı Ahmed Efendi’dir. Meclis üyeleri Mehmed Efendi, Mehmed Ali Ağa, Ali Ağa ve Şükrü Ağa, belediye katibi ise İzzet Efendi’dir. 1892’de başkan yine Ahmed Efendi’dir. Üyeler ise Hasan Efendi, İsmail Efendi, Lazar Efendi, Hasan Bey ve Hasan Hüsnü Efendi’dir. Görüldüğü üzere aradan geçen dört yıl içinde meclis üyelerinin hepsi değişmişken, başkanlık koltuğunda aynı isim oturmaktadır.
Ömer Lütfi Efendi (Ağa)
Of Belediyesi’nin kuruluş yıllarından günümüze kadar uzanan bütün tarihi boyunca, belediye başkanlığı konusunda “Sarıalizade”, diğer bir ifadeyle “Saral” ailesinin çok belirgin bir ağırlığı vardır.
Osmanlı’nın son dönemleri ile Cumhuriyet’in ilk yıllarını kapsayan dönemin en önemli ismi ise, bu
ailenin büyüklerinden Sarıalizade Ömer Lütfi Efendi’dir. Trabzon salnamelerinde Ömer Lütfi Efendi’nin 1894 yılında belediye başkanı olduğu yazılıdır. Daha önceki belediye başkanlarının bazılarının aynı aileye mensup oldukları bilinirken, diğerlerinin aile mensubiyeti konusunda elimizde şimdilik kesin bilgi yoktur.
1894 yılında belediye başkanlığı Ömer Lütfi Efendi’nin uhdesindedir. Meclis üyeleri ise Hasan Efendi, İsmail Efendi, Lazar Efendi, Ahmed Efendi, Hasan Hüsnü Efendi ve Şükrü Efendi’dir. Bu dönemde üye sayısındaki artış dikkati çekmektedir. Öyle ki, kurulduğu ilk yıllarda altı üyeye sahip olan Of belediye meclisi, aradan geçen yirmi küsur yıl boyunca bu sayıya ulaşamamıştır. Bu tarihte belediye katipliğini Ahmed Efendi yürütmektedir.
1896’da belediye başkanı İsmail Hakkı Efendi, meclis üyeleri ise Hasan Efendi, Ahmed Efendi, Lazar Efendi, Şükrü Efendi ve Hasan Hüsnü Efendi’dir. Katip yine Ahmed Efendi’dir.
İki yıl sonra, yani 1898’de belediye başkanlığı ve meclis üyeliklerinde önemli değişiklikler olmuştur. Bu tarihte yeni belediye başkanı “rabia” rütbesine sahip olan Ömer (Lütfi) Efendi’dir. Meclis üyeleri ise Hüseyin Hüsnü Efendi, Hacı Salih Ağa ve Muradoğlu Mehmed Ağa’dır.
Ömer Lütfü Efendi sonraki yıllarda da başkanlık koltuğunda oturmuştur. Nitekim 1900 yılında Ömer Lütfi Efendi ile birlikte meclis üyeliklerinde Hasan Efendi, Sarıalizade Mikdat Ağa ve Şükrü Efendi bulunmaktadır. Belediye katibi Yusuf Ziya Efendi iken, yeni ihdas edilen belediye çavuşluğuna
Ali Ağa getirilmiştir. Görüldüğü üzere, belediye teşkilatına yeni bir birim daha eklenmiştir. Fakat bu yeni birim kısa sürede ortadan kaldırılacaktır.
Takip eden üç yıl boyunca belediye başkanı yine Ömer Lütfi Efendi iken, meclis üyeleri Sarıalizade Mikdat Ağa, Şükrü Efendi ve Hasan Efendi’dir. 1904 yılında ise başkan yine Ömer Lütfi Efendi olmakla birlikte, meclis üyeleri arasında değişiklikler olmuştur. Buna göre Deli Reisoğlu İsmail Ağa, Hacı Mendanzade Sadullah Efendi, Sarıalizade Mikdat Ağa, Çakıroğlu Mustafa Ağa meclis üyeliklerinde bulunmaktadır.
Görüldüğü üzere 1894’te belediye başkanlığına getirilmiş olan Sarıalizade Ömer Lütfi Efendi, İsmail Hakkı Efendi’nin 1895-96’daki kısa belediye başkanlığı bir kenara bırakılırsa, uzun süre belediye başkanlığı yapmıştır. Cumhuriyet dönemi belediye başkanlarından Süleyman Sarıalioğlu’nun verdiği bilgilere göre; geleneğin aksine, 22 şaşında genç bir delikanlı iken belediye başkanı olan Ömer Lütfi Efendi, gençliğine rağmen halk arasında sevilen sayılan birisiydi. Yardımseverliği ve vatanseverliği sayesinde uzun yıllar belediye başkanlığı yapmıştı.23 Ömer Lütfi Efendi’nin belediye başkanlığı muhtemelen 1900’lü yılların başında da devam ediyordu.
